Азаматтар және экология

1. Қазақстандағы климаттық хаб «Климат бізді қалай өзгертеді» жобасын жүзеге асырды

Жобаның бюджеті: 350 000 теңге.

Жоба аясында хабтың Instagram парақшасында климаттың өзгеруіне байланысты түрлі тақырыптарда жалпы 2000-нан астам қаралым қамтылған (2024 жылдың қазан айына) 13 материал жарияланды. Климаттың өзгеруі туралы жарияланымдар өте маңызды, өйткені олар қоғамның бәрімізге әсер ететін жаһандық мәселе туралы хабардарлығын арттыруға көмектеседі. Климаттың өзгеруі қазірдің өзінде су тасқынын, құрғақшылықты, ауа-райының күрт өзгеруін және экожүйелердің бұзылуын тудырады. Алайда, көптеген адамдар әлі күнге дейін бұл дағдарыстың ауқымы мен салдарын жеткілікті түрде білмейді немесе бағаламайды. Осы тақырыптағы материалдар ғылыми деректерді, фактілер мен болжамдарды кең аудиторияға жеткізуге көмектеседі. Олар қоғамдық пікірді қалыптастыруға ықпал етеді және жеке және мемлекеттік деңгейде әрекет етуге шақырады. Климат туралы ақпараттың қол жетімді және түсінікті болуы маңызды, өйткені тек білім арқылы біз өзгерістерге қол жеткізе аламыз және планетамыздың болашағы үшін бірлесіп күресеміз.

Жоба материалдарымен танысуға шақырамыз:

• Инфографика: Әлемдегі жаһандық жылыну қалай көрініс табады: аномальды температура. 1-ші графикте әлемдегі орташа температураның қалай өзгеріп жатқанын айқын көруге болады. Мәліметтер NASA-дан алынған. 2-ші графикте парниктік эффектке ең көп әсер ететін салалар көрсетілген. 3-ші графикте Қазақстандағы парниктік газдардың шығу көздері көрсетілген. Толығырақ сілтеме арқылы жарияланымда қараңыз.
• Энергетиканы дәл қазір өзгертіп жатқан инновациялар. Әлем қалпына келетін энергия көздеріне, мысалы, күн, жел және су энергиясына көшу бағытында белсенді жұмыс істеп жатыр, бұл жер қазба отындарға тәуелділікті азайтуға және экологиялық зиянды минимизациялауға ұмтылады. Осы үдерісте басты рөлді жаңа технологиялар атқарады, олар қалпына келетін энергетиканы тиімді, қолжетімді және ауқымды етіп жасауда. Жарияланымда әлемді қазір өзгертіп жатқан мұндай инновациялар туралы қысқаша тізім берілген.
• Жетістік тарихы. Елдер мен қалалар қалай көміртек шығарындыларын азайтады.
• Климаттың өзгеруі туралы фильмдер мен кітаптардың жинағы.
• Қоқыстар мен метан. Қоқыстар климаттың өзгеруіне қалай әсер етеді.
• Климаттың өзгеруінің ғылыми негіздерін түсіндіру.
• Қазақстандағы климаттың өзгеруі: бұл біздің өмірімізге қалай әсер етеді?
• Өзінің көміртек ізін азайтудың 5 қарапайым тәсілі.
• Әлемдегі жаһандық жылынуға ең көп жауапты 100 компания.
• 1,5С шегіне қаншалықты жақынбыз?

«Қазақстандағы климаттық хаб» парақшасына @climateactionlab.kz жазылыңыз, онда қызықты және пайдалы ақпарат көп!

Сондай-ақ, жоба аясында шағын конкурс өткізілді. Конкурс туралы ақпарат жобаның әлеуметтік желілері және Қазақстанның жастар қоғамдастықтары мен желілері арқылы таратылды. Байқау жеңімпаздары:

– Climate For US, Narxoz университеті аясында жұмыс істейтін жастардың климаттық ұйымы. Балалар бейнеролик жасап, онда климаттың өзгеруі проблемасы біздің қоғамда қалай көрінетінін айтып, көрсетті.  

 – Zhasyl- Kenistik - Алматыдағы НЗМ(NIS) мектебінің аясында әрекет ететін экологиялық әлеуметтік жоба. Қатысушылар графикалық кескіндер жасап, статистикалық мәліметтер мен цифрларды ұсынды, сонымен қатар Қазақстандағы климаттың өзгеруі туралы ақпарат келтірілді.

2. @E.Quality «Әйелдер және климаттық өзгерістер» жобасын екі тілде жүзеге асырады.

Жоба авторлары жобаның нәтижелері қазақ тіліндегі посттар үшін маңызды екенін айтады, себебі осы тілдегі контент жиі төмен танымалдыққа ие болады. Көрермендерден алынған оң пікірлер әйелдердің Қазақстандағы эксперттілігі туралы дискурстың маңыздылығын растады, ал пікірлер әйелдердің климаттық әділеттілікке қосқан үлесінің өзектілігін атап өтті. Жоба қазақ тілінде сөйлейтін аудиторияның «Әйелдер және климаттық өзгерістер» тақырыбына үлкен қызығушылығын көрсетті. Авторлар бұл және басқа жарияланымдардың климаттық әділеттілік мәселелеріне және әйелдердің шешім қабылдаудағы рөліне назар аударуды одан әрі арттыруға көмектесетініне сенімді. Жоба аясында ақпараттық материалдар жарияланды, жалпы қаралым саны 16 мыңнан астам (2024 жылдың қазан айына).

Климаттық өзгерістер мен әйелдер арасында қандай байланыс бар? Климаттық апаттардан ең көп зардап шегетін әйелдер болса да, олар шешім қабылдау билігі мен ғылымда жеткілікті түрде ұсынылмаған. Ары қарай қараңыз:

• Орыс тілінде, 
• Қазақ тілінде.

Сарапшы әйелдермен сұхбат Сәуле Жолдаякова және Пакизат Сайлаубекова қазақ тілінде, жалпы 5,5 мыңнан астам қаралым қамтылған. Бұл жобаның маңызы зор, себебі Интернет кеңістігінде қазақ тіліндегі материалдар жеткіліксіз. Бұл материалдардың танымалдығы Қазақстандағы екі тақырыптың (климаттың өзгеруі және әйелдер құқығы) маңыздылығын растайды. Толығырақ қараңыз:

Пакизат Сайлаубекова — «Recycle Birge» қозғалысының тең негізін қалаушы және «GreenUp.kz» қоғамдық қорының атқарушы директоры, сондай-ақ «Экология без паники» жобасының жетекшісі. E.Quality-ге берген сұхбатында ол еліміздегі қоқыс алаңдары, экологиялық сауаттылық және әйелдердің эко-активизмдегі рөлі туралы айтып берді.

Сутегі энергетикасы, экологиялық таза өнімдер және әйелдер сарапшылары арасындағы сабақтастық – осының бәрі туралы E.Quality сарапшысы дәрігер Сауле Жолдаякова айтып берді. Дәрігер Жолдаякова — сутегі энергетикасы саласының маманы, «КМГ Инжиниринг» ЖШС баламалы энергетика департаментінің директоры міндетін атқарушы, сутегі технологиялары ғылыми-зерттеу зертханасының жетекшісі. Ол 11 жыл бойы Жапонияда білім алып, қазіргі уақытта Қазақстанда сутегі технологияларын зерттеп жатыр. Сутегі энергиясының климаттың өзгеруіне қандай қатысы бар?

3. Алия Веделих, «EcoStan News» порталы. «Климаттық сын-қатерлер мен шешімдер туралы-балалар мен ересектер үшін» жобасы.

Бюджет 346 000.

Климаттың өзгеруі тақырыбы Қазақстанда ұзақ уақыт бойы ғалымдар мен сарапшылардың шектеулі тобының құзыреті болып қала берді. Жалпы жұртшылық, соның ішінде мектеп оқушылары, климаттың өзгеруі тақырыбын түсінбеді. Оқушылар «география» пәні аясында, бастауыш сыныптарда, балаларға мұндай күрделі заңдылықтарды түсіну қиын болған кезде климаттың өзгеру тақырыбын зерттейді. Қазақстанда балалар мен жасөспірімдерге арналған білім беру контенті бар көмекші білім беру материалдары немесе бос уақыт материалдары өте аз. Бұл әсіресе қазақ тіліндегі мазмұнға қатысты.

Жоба аясында мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларға арналған «Болашақтың Климаттық қаһармандары» эко-кеңестері бар бояу парағы әзірленіп, жарық көрді. Оригиналды контентпен екі тілде (қазақ және орыс тілдерінде) дайындалған бояу кітабы Қазақстандық талантты иллюстратор Нургуль Турганбекова (Infanta Design, Павлодар) тарапынан дайындалды. Ол өзіне 20 плакаттан тұратын, өздігінен бояу үшін арналған плакаттар жиынтығын, сондай-ақ түрлі түсті мұқабаны қамтиды.

Жоба аясында тек тегін жүктеу үшін PDF нұсқасын жасау жоспарланған болатын. Алайда өнім соншалықты сапалы, ерекше және баспа үшін арзан болғандықтан, оны баспа нұсқасында да шығару туралы шешім қабылданды. Бояу кітабына сұраныс өте жоғары болып, нәтижесінде үш тиражбен жалпы саны 5 мың данадан астам шығарылды.

Электронды форматтағы бояу кітабы екі тілде Ecostan News және «Қоғам және Экология» сайттарында тегін қолжетімді.

Баспа нұсқасы Қазақстанның Астана, Қарағанды, Балқаш, Ақтау, Теміртау қалаларында, сондай-ақ Бонн (Германия) қаласында халықаралық деңгейде түрлі кездесулерде, семинарлар мен конференцияларда таратылды.

Жоба аясында сондай-ақ қазан айына дейін жалпы қаралымы 5 мыңнан астам болған бес материалдың сериясы жарияланды:

• Жаһандық климаттық келіссөздер және Орталық Азия: белсенділік және шешім іздеу.Жаһандық климаттық келіссөздер және Орталық Азия: белсенділік және шешім іздеу.
• Температуралық құбылмалар: қаңтар мен ақпан айлары 2024 жылы қазақстандықтарға қандай әсер қалдырды?Температуралық құбылмалар: қаңтар мен ақпан айлары 2024 жылы қазақстандықтарға қандай әсер қалдырды?
• Әлемнің жартысынан астам елдерінде мектептерде климаттың өзгеруі туралы айтылмайды. ЮНЕСКО оны қалай түзетуді біледі.Әлемнің жартысынан астам елдерінде мектептерде климаттың өзгеруі туралы айтылмайды. ЮНЕСКО оны қалай түзетуді біледі.
• Су тасқындары және ақ су иірімі: табиғатқа бағыну жұмыс істемейді, біз оның заңдарына бейімделуіміз керек.Су тасқындары және ақ су иірімі: табиғатқа бағыну жұмыс істемейді, біз оның заңдарына бейімделуіміз керек.
• Орман — мәңгілік бағдарлама. Юрий Гашек климаттың өзгеру жағдайында дұрыс көгалдандыру туралы.Орман — мәңгілік бағдарлама. Юрий Гашек климаттың өзгеру жағдайында дұрыс көгалдандыру туралы.

4. Алена Панкова, ютуб-каналы «Немен дем аласын?».

Жоба «Бейнемазмұндық тергеу «Тұтынушыларға жылу мен электр энергиясын жеткізу сапасының Қазақстанның парниктік газдардың әлемдік шығарылымдарындағы үлесіне әсері».

Жоба бюджеты: 350 000 тг.

Қазақстанда шағын елді мекендердің тұрғындары көбінесе электр энергиясына қол жеткізе алмайды. 2020 жылы Жаһандық парниктік газдар шығарындылары атласы бойынша Қазақстан 20-шы орында болды, ал елімізде көмірқышқыл газының негізгі шығару көзі энергетика болып табылады. Елдегі жылу және электр энергиясы негізінен ЖЭО мен шағын қазандықтарда көмірді жағу арқылы өндіріледі.

Жоба аясында автор жарықсыз немесе электр энергиясы үзіліспен берілетін ауылдар туралы журналистік тергеу жүргізді. Ол жергілікті тұрғындармен, жергілікті атқарушы билік өкілдерімен (әкімдіктер), энергетикалық компаниялармен, депутаттармен, заңгерлермен және энергетика мен экология саласының сарапшыларымен сұхбаттар алды. Дайындық барысында 20-дан астам сағат сұхбаттар түсірілді, сондай-ақ 30 минуттан астам журналистің стендаптары түсірілді. Нәтижесінде YouTube каналына орналастырылған қысқа бейнемазмұндар сериясы 2024 жылдың қазанына дейін 2500-ден астам рет қаралды, ал жоба аясында «Немен дем аласын?» каналының TikTok әлеуметтік желісінде парақшасы ашылып, онда 15 шығарылым орналастырылды, жалпы қаралым саны 700-ге жуық (2024 ж. қазан). Сериалды «Немен дем аласын?» YouTube арнасынан қараңыз:

• Халықтың дауысы. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебіХалықтың дауысы. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебі
• Мемлекет жауапкершілігі. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебі.Мемлекет жауапкершілігі. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебі.
• Энергетикалық дағдарыс. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебі.Энергетикалық дағдарыс. Жарықсыз өмір: Шет ауданында электр энергиясының жоқ болуының себебі.
• Сараптамалық пікір. Жарықсыз өмір. Шет ауданындағы электр проблемалары климатқа қалай әсер етеді.Сараптамалық пікір. Жарықсыз өмір. Шет ауданындағы электр проблемалары климатқа қалай әсер етеді.
• Заңгердің кеңесі. Жарықсыз өмір. Егер үйдегі электр құралдары күйіп кетсе, ақшаны қайтаруға бола ма?Заңгердің кеңесі. Жарықсыз өмір. Егер үйдегі электр құралдары күйіп кетсе, ақшаны қайтаруға бола ма?

Жүргізілген тергеу нәтижелері көрсеткендей, ауылдардағы электр энергиясының мәселелері мен электр желілерінің ескіруі туралы ақпарат жабылып отыр. Сонымен қатар, ауыл тұрғындарының өз мәселелерін заң шығарушы билікке және кең қоғамға жеткізу мүмкіндіктері аз, өйткені ауылдарда тәуелсіз БАҚ жоқ. Жоба авторы осы мәселені сарапшылар қоғамы, жұртшылық және БАҚ арасында көтергені өте маңызды болды. Шет ауданында және Қазақстанның басқа да ауылдары мен аудандарында тұратын адамдарға өз құқықтары үшін күресу керек екендігін көрсету өте маңызды болды. Осы мәселе бойынша заңгердің кеңестері 5-серияда ұсынылды. Жоба авторы осы саладағы мәселелерді әрі қарай көтеруді, сондай-ақ Қазақстанның энергетика саласының климаттың өзгеруіне әсерін зерттеуді жоспарлап отыр.

5. Жоба Beimälim.eco

Бюджет: 348 000.

Жоба идеясы: Астана қаласындағы шығармашыл жастар арасында экология және климаттың өзгеруі тақырыптарын талқылау үшін офлайн кездесу ұйымдастыру.

Шағын грант аясында жоба командасы Астана қаласында Qyr.space шығармашылық студиясында екі оффлайн іс-шара өткізуді ұйымдастырып, өткізді. Екі іс-шараға барлығы 60-тан астам адам қатысты (оның ішінде 18-35 жас аралығындағы жастар – шамамен 45 адам, орта буын өкілдері (35-50 жас) – шамамен 15 адам, гендерлік қатынас 35% ер адамдар, 65% әйелдер).

Бастапқыда команда тек бейне-лекциялар өткізуді жоспарлады, бірақ тікелей қатысуды таңдау туралы шешім қабылданды. Өйткені, артық онлайн ақпарат мазасыздықты тудыруы мүмкін, ал достық атмосферада тақырыптарды талқылау қатысушыларға оқшаулану сезімін бермей, мәселені жақсы түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар қатысушылар сарапшылар мен спикерлерге тікелей сұрақтар қою мүмкіндігіне ие болды. Бұл стратегия толықтай расталды, себебі іс-шаралардан кейін ұйымдастырушылар іс-шараға деген көңілді және шабыттандырған пікірлер алды (қатысушылар экологиялық мәселелерге көбірек араласуға шешім қабылдады, сондай-ақ олар спикерлермен тікелей байланыс орнатты).

1-ші ивент тақырыбы: Атом улаған дала, https://www.instagram.com/p/C4ddwB1oFxn/

Күні: 17.03.2024

Спикерлер:

• Суретші, антиядерлік белсенді Кәріпбек Күйіков
• STOP тобының мүшесі Әдия Ахмер
• Энергетика саласының сарапшысы Бекжан Әлімқұлов

Іс-шарада 1949-1989 жылдар аралығында Семей полигонында жүргізілген ядролық сынақтардың қазіргі экология мен климаттың өзгеруіне қалай әсер еткені, сондай-ақ АЭС құрылысының экологиялық салдары мен Балқаш көліне ықпалы талқыланды. Суретші, антиядерлік белсенді Кәріпбек Күйіков 80-ші жылдардың соңында антиядерлік қозғалыстардың бастауында болғанын және Семей экологиясына сынақтардың қалай әсер еткенін айтты. STOP тобының мүшесі Әдия Ахмер климаттың өзгеруі бойынша халықаралық күн тәртібін бөлісті, энергетика сарапшысы Бекжан Әлімқұлов АЭС-тің артықшылықтары мен ықтимал тәуекелдері туралы айтты. Кездесуге 30-дан астам адам қатысты, пікірталас өте жанданған болды. Аудитория АЭС құрылысын қолдайтын ортақ шешімге келе алмады, бірақ климаттың өзгеруі мәселесінде бір ауыздан келісіп, ел билігі тарапынан тыңдалуға дайын екендерін көрсетті.

https://www.instagram.com/reel/C4qVl4xI6vo/  (оффлайн кездесудің видеосы)

2-ші ивент тақырыбы : Ертең бәрі кеш. Қазақстанның экологиялық бомбасы https://www.instagram.com/p/C5L36TvILKt/

Дата: 7.04.2024

Спикерлер:

• Лаура Мәлікова, эколог.
• Сәкен Ділдахмет, эко-шолушы.

Бұл талқылауда қатысушылар Қазақстандағы климаттың өзгеруі, су тапшылығы және аймақтардағы су тасқындары мәселесін талқылады. Кездесуге 30-дан астам адам жиналып, талқылау өте қызықты өтті. Эколог Лаура Мәлікова биыл көктемде елімізде болған су тасқындары туралы толық баяндап берді. Ол аудиторияға климаттың өзгеруі мен су тасқындарының арасында қандай да бір байланыс бар ма екенін түсіндірді. Эко- шолушы Сәкен Ділдахмет Қазақстандағы су тапшылығы мәселесін көтеріп, аудиторияның сұрақтарына жауап бере отырып, бұл мәселе болашақта қандай салдарларға әкелуі мүмкін екенін түсіндірді. Кездесу қатысушылары ел билігіне Қазақстандағы климаттың өзгеруі мәселесін шұғыл шешуді ұсынды.

Офлайн кездесудің бейне жазбасы:

• https://www.instagram.com/reel/C5d1cmQooPa/
• https://www.instagram.com/reel/C5gc6p7IdSw/

6. «EcoNet» - «Ақпараттық табиғат және Қазақстандағы климаттың өзгеруінің көрнекі көрінісі» шығармашылық жобасы

Жоба аясында ҚазҰУ лабораторияларынан ғалымдармен сұхбаттар өткізіледі (Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің аналитикалық химия және қоршаған орта лабораториясы, электрохимиялық өндіріс технологиясы лабораториясы, мұнай-химия лабораториясы, химиялық-медициналық лаборатория, нәзік органикалық синтез лабораториясы, энергиясыйымдылығы жоғары наноматериалдар лабораториясы, перспективті материалдар мен технологиялар лабораториясы, материалдарды жоғары дәлдікпен диагностика жасау лабораториясы және Chemical Coatings Innovations ғылыми-өндірістік орталығы). Сұхбаттар нәтижесінде Қазақстандағы климаттың өзгеруінің әсері және экология ғалымдарының ғылыми жетістіктері туралы қазақ тілінде ақпараттық материалдар дайындалады.

• "Бізде қарапайым гүлдерге су құю, жайқалған жасыл желекті баспау деген сияқты табиғи экологиялық білім жетіспейді" - эколог Гөзел Құлжабаева (alash.kz)"Бізде қарапайым гүлдерге су құю, жайқалған жасыл желекті баспау деген сияқты табиғи экологиялық білім жетіспейді" - эколог Гөзел Құлжабаева (alash.kz)