Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымның мәліметі бойынша, өткен маусым айы тарихтағы ең ыстық болды. Қазақстанның басым бөлігіндегі термометрлердің бағандары да қалыптан тыс жылуды тіркеді. Кейбір аймақтарда ауа температурасы 43 градус Цельсиюге дейін көтерілді.
Ауа-райының әртүрлі экстремалды жағдайларының , соның ішінде жылу толқындарының артуы жаһандық климаттың өзгеруімен байланысты. Дала өрттері мен климаттың өзгеруі бір – бірімен байланысты - құрғақшылық, жылыну, салыстырмалы ылғалдылықтың төмендеуі, найзағай мен қатты жел қатты ыстық пен дала өрттерінің маусымын ұзартады. Сонымен қатар, орман өрттері экожүйелерді бұзу арқылы климаттың өзгеруін күшейтеді. Мамандардың болжамы бойынша ғасырдың соңына қарай орман өрттерінің саны 50% - ға артады.
2023 жылдың жазында орман өрттері Қазақстанда, Канадада, Түркияда, Грецияда, Ресейде және басқа елдерде тіркелді. Канадада өртенген ормандардың ауданы он миллион гектарға жетті. Канадалық орман өрттерінен шыққан түтін АҚШ-тың кейбір штаттарын жауып, Атлант мұхиты арқылы өтіп, Норвегияға да жетті. Канададағы дала өрттерінің бұл маусымы тарих зарттеулерінде ең нашар деп аталады. Сібірдегі өрттер бір миллион гектардан астам орманды қамтыды.
Қазақстандағы, Абай облысындағы маусымдағы өрт бүкіл елді дүр сілкіндірді. Одан кейін 60 мың гектардан астам орман зардап шегіп, 14 адам қаза тапты. Ол 8 маусымда басталды және бір айдан кейін ғана толығымен жойылды. Өртті сөндіруге Қазақстанның түкпір-түкпірінен 1500-ден астам адам мен техника тартылды.
Абайдан басқа маусым және шілде айларында Алматы, Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Ақмола және басқа да облыстарда өрттер тіркелді.
Ормандар бізге көптеген экологиялық, экономикалық және әлеуметтік пайда әкеледі және оларды сақтау мен қорғау болашақ ұрпақтың әл-ауқаты үшін біздің басымдықтарымыз болуы керек.
Ормандар атмосферадан көмірқышқыл газы мен ластаушы заттарды алады, топырақ эрозиясының алдын алады, суды сүзеді және құрлықтағы жануарлар мен өсімдіктер түрлерінің жартысын мекендейді.
Ормандарды қалпына келтіру және ормандарды жаңарту– климаттың өзгеруіне қарсы күресте және оның әсерін азайтуда табиғи факторларға негізделген ең тиімді екі шешім.
2023 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының азық – түлік және ауылшаруашылық ұйымы "ӘЛЕМ ОРМАНДАРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ-2022" баяндамасын жариялады.
Ормандардың маңыздылығын және олардың планетада азаюы мәселесінің ауқымын түсіну үшін біз білуіміз керек маңызды деректер:
- Ормандар жер бетінің 31% алып жатыр және 4,06 миллиард гектарды алып жатыр, бірақ олардың ауданы азайып келеді: 1990-2020 жылдар аралығында ормандарды кесу нәтижесінде 420 миллион гектар орман жоғалды. 2015-2020 жылдары ормандарды кесу қарқыны жылына 10 млн гектарды құрады. 2000-2020 жылдар аралығында шамамен 47 миллион гектар тың орман жоғалды.
- Ормандарда қосмекенділер түрлерінің 80%, құстар түрлерінің 75% және сүтқоректілер түрлерінің 68% мекендейді, ал тропикалық ормандарда барлық тамырлы өсімдіктердің шамамен 60% өседі. 700 млн гектардан астам (жалпы орман алқабының 18%) ерекше қорғалатын аумақтардың қандай да бір санатына жатады. Осыған қарамастан, ормандардың биоалуантүрлілігіне ормандардың жойылуы мен деградациясы қауіп төндіреді.
- Ормандардың денсаулығына қауіп төндіретін негізгі факторлардың бірі-климаттың өзгеруі. Мысалы, орман өрттері мен зиянкестердің жиілігі мен ауырлығының жоғарылауының белгілері бар.
- Ағаштар мен ормандар климаттың өзгеруімен күресудің негізгі құралдарының бірі болып табылады. Ормандар 662 миллиард тонна көміртегі қоймасы болып табылады, бұл оның топырақ пен өсімдік жамылғысындағы жаһандық қорының жартысынан көбін құрайды.
- Экожүйелік қызметтер, соның ішінде орман қызметтері, орташа (жылына 31 трлн АҚШ доллары) немесе айтарлықтай (жылына 13 трлн АҚШ доллары) дәрежеде әлемдік жалпы ішкі өнімнің жартысынан көбіне байланысты деп есептеледі (2020 жылы ол 84,4 трлн АҚШ долларын құрады) • АҚШ).
- Орман экожүйелерінің белгілі бір қызметтерімен қамтамасыз етілген әл-ауқат (рекреациялық қызметтер, аң аулау, табиғи тіршілік ету ортасы, ағаш емес орман өнімдері және сумен жабдықтау қызметтері) 7,5 трлн АҚШ долларына бағаланады, бұл жер активтері арқылы қалыптасқан барлық әл-ауқаттың 21% және әлемдік ЖІӨ-нің шамамен 9% құрайды.
- Әр түрлі бағалаулар бойынша орман шаруашылығы секторында шамамен 33 млн адам тікелей жұмыспен қамтылған, яғни бүкіл әлемде жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 1%. 2015 жылы осы сектордың (тікелей, жанама және индукцияланған) әлемдік жалпы ішкі өнімге қосқан үлесі 1,52 трлн АҚШ долларынан асты.
- Ағаш және басқа да дәстүрлі отындар үйде тамақ дайындау үшін планета халқының үштен бірін пайдаланады (шамамен 2,6 миллиард адам). Дегенмен, дәстүрлі ағаш отынын жағу тұрғын үй ауасын қатты ластайды, бұл жылына 1,63-3,12 миллион мезгілсіз өлімге әкеледі.
- Зерттеулердің бірінің бағалауы бойынша, сүрек емес орман өнімдері өз қажеттіліктері үшін немесе 3,5-тен 5,76 миллиард адамға дейін өмір сүру көзі ретінде пайдаланылады. Табиғатта жиналған орман тағамдары (жидектер, Жаңғақтар, дәрілік шөптер және т.б.) азық-түлік қауіпсіздігін арттырады және ормандарға жақын жерде, әсіресе шалғай тропикалық және субтропикалық аймақтарда тұратын адамдардың тамақтануын жақсартады.
"ӘЛЕМ ОРМАНДАРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ -2022" ФАО баяндамасында ормандар мен ағаштарға байланысты үш даму стратегиясы ұсынылған:
- ормандарды кесу процесін тоқтату және Ормандарды сақтау;
- тозған жерлерді қалпына келтіру және агроорман шаруашылығы тәжірибесін кеңейту;
- тұрақты орман пайдалану және экологиялық таза өндірістік-өткізу тізбектерін құру.
Осы үш бағытты бір уақытта және теңдестірілген түрде жүзеге асыру адамдар мен планетаның алдында тұрған жаһандық дағдарыстарды жеңуге және тұрақты дамуды қамтамасыз етуге көмектеседі.
Баяндаманың орыс тіліндегі толық мәтінімен мына сілтеме бойынша танысуға болады: https://www.fao.org/3/cb9360ru/online/cb9360ru.html?fbclid=IwAR2NqiqSlnlR4lqy1ZtMBHzLO774WdOZ-Yh9lZOXhnDrxG5x0xga2G0khps.
Қазақ тіліне аударған: Маликова Дильназ Арманқызы.