Азаматтар және экология

Дүниежүзілік тазалық күніне байланысты, 17 қыркүйек, әлем бойынша көпшілік сенбіліктер өтті. Бұл Дүниежүзілік акцияға қазақстандықтарда қатысты.

ҚАРАҒАНДЫ — Бүгін Қарағанды қаласының «ЭкоМұражай» қоғамдық бірлестігі Қарағанды облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу Басқармасымен халықты және экономиканы қорғау үшін климаттың өзгеруінің өңірлік стратегиясын әзірлеу бойынша ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. Қол қою рәсімі аймақтағы климаттың өзгеруі туралы хабардарлықты арттыру және атмосфераға парниктік газдар шығарындыларын азайту шараларын жүзеге асыруға бағытталған Еуропалық Одақтың «Азаматтық қоғамның климаттың өзгеруінің салдарын жеңілдетуге  қатысуы» жобасы ұйымдастырған дөңгелек үстелде өтті. Еуропалық Одақтың (ЕО) Қазақстандағы Өкілдігінің қызметкерлері, жергілікті билік органдары мен азаматтық қоғам ұйымдарының өкілдері осы процеске азаматтық қоғамды, әсіресе жастарды тарта отырып Париж келісімі бойынша Қазақстанның міндеттемелерін жергілікті іс-шараларға айналдырудың практикалық жолдарын талқылады.

Қарағанды, 27 сәуір 2022 ж.. Чехияның Арника ҚҰ мен Қарағанды ​​ЭкоМұражайы ҚҰ-дары бірлесе отырып Қарағаңда ауа райының өзгеру салдарын жұмсарту бойында жаңа жобаны іске қосты. Job "Азаматтық қоғам мен жерлікті бiлiктi үйiмдiру" бағдарламасы бойынша Еуропалық Одақтың (ЕО) гранттары яғни болды.

Европа Одағының қаржылық қолдауымен үкіметтік емес ұйымдар жүзеге асырған үш жылдық жоба арқасында Маңғыстау облысының мыңдаған тұрғындары қоршаған орта жағдайының жақсаруын байқауда (1). Жоба заңнамалық базаны жетілдіруге, аймақтың қоршаған ортасының ластануы туралы тың ғылыми деректер алуға, қолайлы болашақ үшін күресте жергілікті қауымды қолдауға көмектесті. Дайындалған ақпараттық құралдар мен табысты кампаниялар басқа азаматтар мен мемлекеттік органдарға дем беруі мүмкін – оларды жобаның ecocitizens.kz  сайтынан табуға болады.

Астана/Прага – Тауық жұмыртқасы мен түйе сүті Қазақстандағы қарапайым тамақтану рационының бөлігі болып табылады. Сонымен қатар олар қоршаған орта ластануын анықтауға мүмкіндік беретін тамаша индикатор да. Міне, сондықтан да, соңғы үш жыл ішінде қазақстандық және чехиялық сарапшылар (1) Орталық Қазақстанның түрлі аймақтары мен Маңғыстау облысындағы (3) еркін құрамды тауық жұмыртқасының сынамасы (2) мен ферменттелген түйе сүтінің сынамаларына зерттеулер жүргізді. Сынаманың нәтижесі қауіпті орнықты органикалық ластаушылардың (4) қатерлі жоғары шоғырлануын көрсетті. Ластау көзі болып өндірістік нысандар ғана емес, импортталатын тауар қалдықтары (5) да болуы мүмкін. Бұл мәселенің шешімі  жұмыртқа жеуді не сүт ішуді тоқтатумен шектелмейді. Сарапшылар мемлекеттік органдарды ласталған аймақтарды инвентаризациялауды аяқтап, оларды қоршап, тазарту мен қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуге шақырады. Қазақстан Үкіметі де алдымызда тұрған Стокгольм Конвенциясы Тараптарының Жиналысында (6)…

Шұбат – көптеген қазақстандықтар үшін күнделікті тағам рационындағы сүйікті өнім болып табылады. Оның адам денсаулығына шипалы пайдасы туралы көп айтылады. Осыған қарамастан, қазақстандық және чехиялық сарапшылардың жаңа зерттеулері (1) бойынша біздің табиғи, таза өнім деп есептеп жүргеніміздің де қауіпті болуы мүмкін екендігін дәлелдеді. Маңғыстау облысынан алынған сынамалар сараптамасы түйе сүтінде қатерлі ісік пен репродуктивті жүйенің бұзылуына соқтыратын уытты заттардың жоғары концентрациясы болатынын көрсетті(2). Ластану көзі – өндіріс ошақтары: ескі конденсаторлар, қараусыз құрылыс алаңдары мен шахталар, сонымен қатар қалдықтар мен кәріз суларының қауіпті қоймаларының қорғаусыз аймақтары(3). Сарапшылар билік органдарын (4) кідірмей тиісті іс-шара қолдануға, фермерлерді – үй жануарларын ластанған территорияларға жібермеуге, ал тұтынушыларды – тамақ өнімдерін мұқият таңдауға шақырады (5).

Маңғыстау тұрғындарының проблемалары төртеуге азайды. Бірнеше экологиялық мәселелер жергілікті азаматтардың бастамасы арқасында шешімін тапты, қалған біраз мәселелердің шешімі қарастырылуда.(1) Нақты мәселелерді шешудегі белсенді қауымдастықтарға қолдау көрсету(2) – Европа Одағ мен Чехия үкіметінің қаржыландыруымен (3) ЭкоМұражай, CINEST (Қарағанды), Эко Маңғыстау (Ақтау) және Арника (Чех Республикасы) қоғамдық ұйымдары ұйымдастырған  «Азаматтардың құқықтарын іске асыру және экологиялық мәселелер бойынша шешімдер қабылдауға қоғамдық қатысу – Маңғыстау облысында Орхус конвенциясын тәжірибелік іске асыру» жобасы аясындғы Шағын гранттар бағдарламасының мақсаты болатын.

Маңғыстау облысы жақын арада әлемдік туризм үшін танымал орынға айнала алады. Халықаралық ұйым бірегей қорықтың ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра нысандарының тізіміне енгізу мүмкіндігін қарастыруда. Алайда, бөкендердің  маңызды тіршілік ортасы мен тамаша пейзаждарды мәңгілік жоғалту қаупі төніп тұр. «ҚазМұнайГаз» мемлекеттік мұнай компаниясы қорық шетіндегі Қансу газ кен орнын өңдеуге рұқсат алуды қолға алып отыр (1). Бірнеше елдердің қоғамдық ұйымдары  мен сарапшылары дабыл қағуда: газ кен орны ашылғаннан кейін болашақ ұрпақ экотуризмнің игілігін пайдалану мүмкіндігін мүлдем жоғалтады. Табиғатты қорғауға азаматтар петицияға қол қою арқылы қолдау көрсете алады.

АСТАНА – 14-15 шілдеде Астана қаласындаҚазақстан Республикасының Энергетика министрлігінің ұйымдастыруымен өтетін конференция аясында қоршаған ортаны ірі ластаушылардың дерек қоры туралы көрсетілім ұсынылады. Орталықтандырылған дерек қорындағы ақпаратты үкіметтік емес ұйымдар ұсынған және жақын арада www.ecocitizens.kz сайтында ашық және қолжетімді түрде жарияланады. Қоршаған ортаның ластануы туралы ақпаратты қоғам үшін қолжетімді ету идеясына  біраз жыл болды. Шығарындылар мен ластаушы заттарды тасымалдау бойынша мемлекеттік дерек қоры Шығарындылар мен ластаушыларды тасымалдау регистрі туралы Киев хаттамасы (1) аясындағы дамушы елдер үшін мемлекеттің өз азаматтары алдындағы ашықтығын көрсететін стандарт  болып табылады. 2016 жылдың сәуір айында Елбасы Н.Назарбаев аталған Хаттамаға байланысты жаңа заңға (2) қол қойды. 

Ақтау – Маңғыстау облысының қалалары мен ауылдарының тұрғындары қоршаған ортаны қорғау мамандарының көмегіне жүгініп, шешім қабылдау үрдісіне қоғамдастық болып қатыса алады (1). Осы аптада «Эко Мангистау» МЕМ, «ЭкоМузей» АҚ, CINEST- ң Қарағанды ОФ, чехиялық «Арника» АҚ өкілдері жергілікті қоғамдастықтарға барып, экологиялық мәселелерді шешудің мүмкін жолдары туралы кеңес берді. Белсенді азаматтар топтары өз жобаларын Кіші гранттар бағдарламасы бойынша ұсынып, өз жобаларын 1500 евродан 3000-ге дейінгі мөлшерде қаржыландыруға тапсыыс берулеріне болады (2).Кіші ганттар бағдарламасы туралы барлық ақпарат: http://ecocitizens.kz/grant